فتنه انگیزی در دوران خلافت امام علی (ع)

دوره خلافت کوتاه امیر المومنین پر از فتنه و آشوب است و در یک جریان بحرانی عظیم در کشور اسلامی بود که علی (ع) زمام امور را به دست گرفت؛ تخم های فتنه و آشوب سالها پیش کاسته شده بود، روزگار آبستن حوادث ناگواری بود که نوبت خلافت به امیرالمومنین رسید.او با کرامت و توجه به سختی­ها، زمامداری را قبول کرد.وقتی عثمان کشته شد این کشته شدن منشا فتنه ها و آشوب­های دیگری شد؛ افراد ماجراجو و منفعت طلب که دنبال فرصت و بهانه می­گشتند، خون عثمان را بهانه فتنه انگیزی قرار دادند.

امیر المومنین در دوره خلافتش مورد دو اتهام واقع شد که در هر دوی آن­ها از همه­ی مردم، بری­تر از آن اتهام­ها، او بود و عجیب تر این که متهم کنندگان همان­هایی بودند که خودشان مسئول مستقیم آن­دو تهمت بودند.یکی داستان قتل عثمان و یکی داستان حکمین بود.در داستان قتل عثمان هیچ کس به اندازه علی(ع) برای خواباندن فتنه سعی نکرد ، چیزی که بود،سخن و پیشنهادات حضرت مورد قبول قرار نگرفت.در ضمن یک نامه در جواب معاویه که آن حضرت را به این کار متهم می­کرد می­نویسد:"آیا از ما دو نفر آن کس که با کمال حسن نیت درباره عثمان خیر خواهی کرد و او خودش نخواست بپذیرد و او را دعوت به سکوت کرد مسئول خون عثمان است و یا آن کس که عثمان از او کمک خواست و او کمک نکرد چون دید از کشته­ی عثمان بهتر می­تواند بهره برداری کند" باز علی (ع) این جمله را مکرر می­فرمود:"اینها حقی را مطالبه می­کنند که خودشان ترک کردند و قصاص خونی را می­خواهند که خودشان ریختند" این را در مورد تمام کسانی که خون عثمان را ریختند می­فرمود از جمله طلحه و زبیر و عمروعاص و معاویه و دیگران.

یکی از خطبه­هایی که حضرت به ماجرای قتل عثمان می­پردازند خطبه 174 است.ایشان در این خطبه طلحه را گرفتار منطق قاطعانه خود می­کنند و در ابتدا می­فرمایند" من به همان وعده پيروزى که پروردگارم داده است باقى ام و به آن ايمان دارم"در تفسیر مرجع بزرگوار، آیت الله العظمی مکارم شیرازی می­خوانیم:

"این تعبیر ممکن است اشاره به وعده اى باشد که خداوند به همه مؤمنان ثابت قدم داده و فرموده است:ما به یقین پیامبران خود و کسانى را که ایمان آورده اند در زندگى دنیا و (در آخرت) و در آن روز که گواهان به پا مى خیزند، یارى مى دهیم.

و یا اشاره به وعده خاصى باشد که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)به آن حضرت در مورد پیروزى بر ناکثان و پیمان شکنان از قبل داده بود و حتى داستان جنگ جمل را با صراحت به عایشه فرمود و او را از این کار نهى کرد که شرح آن در تواریخ معروف است"

در ادامه امیرالمومنین با یادآوری حرکت شتابان طلحه به طرف بصره دلیل این کار را شرح می­دهند و علت را در آن می­دانند که چون طلحه در ریختن خون عثمان نقش داشته و حریص ترین مردم در کشتن خلیفه سوم بود. دیر یا زود خون عثمان را وی مطالبه می­کردند و وی برای مشتبه ساختن امور بر مردم، شتابان به سمت بصره در حرکت است.در شرح مرحوم علامه جعفری می­خوانیم:

"درك امير المؤمنين ( ع)از اين حيله‏گرى كه طلحه به راه انداخته بود و اعلان آن ، از بهترين دلايل اثبات كننده آنست كه آن حضرت بر خلاف گفته بعضى از تحليلگران تاريخ صدر اسلام ، نوع سياست ماكياولى و نقشه كشى‏هاى عمرو بن عاص و معاويه را كاملا مى‏دانست ، ولى همان طور كه در سخنان و اعمالشان نشان دادند ، به جهت تضاد آن سياست با تقوى و ارزش‏هاى انسانى هرگز دست به آن آلوده نفرمودند."

امام علی(ع)در ذیل همین مطلب، با قاطعیت دلایل خود را در افکار عمومی مطرح می­کنند و طلحه را به محاکمه می­کشانند و می­فرمایند:

"این که طلحه براى خون خواهى عثمان قیام کرد هرگز در ادعاى خود صادق نبود اگر صداقت مى داشت به خدا سوگند، او مى بایست در مورد عثمان یکى از سه کار را انجام مى داد؛ولى نکرد (نخست این که) اگر فرزند عفان (یعنى عثمان)ستمکار بود ـ چنان که او مى اندیشید ـ سزاوار بود که با قاتلان او همکارى کند و با یارانش مبارزه نماید و اگر او مظلوم بود سزاوار بود از قتل او جلوگیرى کند و براى کارهایش عذرهاى موجهى ارائه دهد و اگر در میان دو امر شک و تردید داشت خوب بود کناره گیرى مى کرد و به گوشه اى مى رفت و مردم را با او تنها مى گذاشت. ولى او هیچ کدام از این سه را انجام نداد و به کارى دست زد که دلیل روشنى بر آن نبود و عذرهاى ناموجهى براى کار خود آورد (نخست بر ضد او قیام کرد سپس به خونخواهى او برخاست)"

آیت الله مکارم شیرازی در اینباره می­فرمایند:

"امام(علیه السلام)با این دلیل روشن منطقى از روى توطئه و دروغ طلحه پرده بر مى دارد و نشان مى دهد که او یک سیاست باز دروغگو است که نان را به نرخ روز مى خورد؛ چرا که وضع او در برابر عثمان ـ مطابق حصر عقلى ـ ممکن نبود، از این سه حالت بیرون باشد: یا او را ظالم مى دانست یا مظلوم یا در شک و تردید بود؛ و هر یک از این ها بر خورد مناسبى را مى طلبد؛ ولى او یک روز در پشت صحنه، مردم را بر قتل عثمان تحریک مى کرد و بعد از قتل عثمان، بلافاصله در مقام دفاع از او برآمد و به خونخواهى او پرداخت. این است راه و رسم سیاست بازان حرفه اى مکار که گاه در یک روز مسیر خود را یک صد و هشتاد درجه تغییر مى دهند!!"

نکته مهمی که در این مورد قابل ذکر هست این که متاسفانه سطحی نگری که به صورت نگاه روبه گذشته به منابع دینی و اسلامی در جامعه امروزی نمایان شده مشکلات عدیده ای برای ما شیعیان به وجود آورده است.این در حالی است که ما باید به قرآن و برادرش، نهج البلاغه، و سایر منابع دینی که بر جای مانده نگاهی رو به آینده داشته باشیم.امروزه در جامعه ما حوادث مشابهی همچون ماجرای قتل عثمان و سایر فتنه­هایی که برای حکومت امیرالمومنین به پا کردند اتفاق افتاده و یا خواهد افتاد.طبق تعریف نهج البلاغه فتنه عبارت است از ظهور حالت بی ثباتی اندیشه و دل آشفتگی و هرج و مرج در جامعه اسلامی ، فساد روابط اجتماعی ، امتزاج و آمیختگی حق با باطل و حلال با حرام ، گسترش ظلمت جهالت و اطفاء نور بصیرت و فسخ و دگرگونی حقیقت و در نتیجه قرار گرفتن حق در هاله‌ای از ابهام و گمراهی مسلمین و گرفتن باطل به جای حق به سبب مشتبه شدن امور. آنچه مسلم است اینکه فتنه در دین واقع می‌شود و هر جا سخن از فتنه است به این معناست که عده ای که خود اهل دیانت و اعتقاد به خدا هستند به سبب علل و عواملی از حول دیانت خارج می‌شوند و دین را یافته‌ها و فهمیده‌های خود می‌دانند و به نام دین قیام می‌کنند و به این ترتیب مردم را در شک و شبهه قرار می‌دهند و با ظاهر مسلمانی خود عده‌ای از مسلمانان را فریب می‌دهند .در روزهای نزدیک به انتخابات ریاست جمهوری هستیم و چیزی که عیان است این که اگر لحظه ای غفلت کنیم و ولی فقیه زمان را تنها بگذاریم فتنه هایی عظیم تر از فتنه 88 به پا خواهد شد و این همان چیزی است که دشمنان اسلام و مسلمین می­خواهند.کلید واژه فتنه در انتخابات آتی، انتخابات آزاد، است.دروغی که از همین ابتدا بر سر زبان مردم انداخته اند و آن این که انتخابات در ایران آزاد نیست و چقدر زیبا حضرت سید علی در پاسخ فرمودند که چه کسی گفته انتخابات ایران آزاد نیست و در کجای دنیا انتخابات آزادتر از انتخابات ایران است.جالب آنکه کسانی که دم از عدم آزاد بودن انتخابات می­زنند خود در زمانی که پیروز انتخابات بودند ساعت­ها از آزادی انتخابات ایران و نحوه برگزاری آن با ذکر دلائل مختلف تعریف و تمجید می­کردند و این به مانند سیاستی است که طلحه در برخورد با حضرت علی(ع) در ماجرای قتل عثمان در پیش گرفت.اما وظیفه­ما این است که بکوشیم با توسل به قرآن و نهج البلاغه و تمسک به خدای متعال در تشخیص حق دچار اشتباه نشویم و در دوران محنت بار فتنه، به صورت علنی پشتیبان ولایت فقیه بمانیم همچنان که در یوم الله 9 دی این کار را کردیم.

منابع:

شرح نهج البلاغه مرحوم علامه جعفری،شرح نهج البلاغه آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی،سیری در نهج البلاغه شهید مطهری،حکمت ها و اندرز ها شهید مطهری

فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر

محمد علی امینی